Wanneer je met de fiets in volle vaart tegen een muur knalt, zal je in je val een lesje geleerd hebben. De eerste fietstocht na de val is onwennig, je rijdt extra voorzichtig en wanneer je langs alle kanten voorbijgestoken wordt door racefietsen, zal je je misschien afvragen hoe je zelf ooit zo snel kon gaan. Je beseft dat zo’n trage tocht ook wel mooi is, je hebt tijd om rond je te kijken en is de weg niet even belangrijk als het doel?
Mensen die een burn-out mee hebben gemaakt, vertellen vaak dat ze dit niemand toewensen, maar dat de crash hen wel leerde anders naar zichzelf te kijken. Wie crasht heeft wonden die moeten helen en in sommige gevallen littekens die niet snel zullen verdwijnen en daarom zouden we elke crash moeten vermijden. Het is dus belangrijk dat we tijdens onze fietstocht in het onderwijs goed rondom ons kijken, zodat we de omgeving kunnen zien en we de muur van mijlenver kunnen zien opdoemen. En dat we, wanneer we een collega zien die sneller dan het licht raast, we hem of haar kunnen waarschuwen voor de muur.
Zelfzorg is teamzorg
Zelfzorg is altijd belangrijk en in deze tijden van extreme stress en onzekerheid een topprioriteit. Niet voor niets koos Veranderwijs ervoor het centraal te stellen in hun projectoproep van 2022, omdat we zien hoe leraren aangeven dat het water hen aan de lippen staat en hoe de goesting om op avontuur te gaan met hun klas wordt ingeperkt door maatregelen en virussen. Het is echter een risico dat we daarvoor té sterk gaan kijken naar de leraar die op crashen staat. ‘Had je maar beter voor jezelf moeten zorgen. Leer je prioriteiten stellen. Ik zou beginnen met beter te slapen en minder te stressen.’ In een zelfzorgwereld ligt de verantwoordelijkheid van zelfzorg vaak bij het individu: yoga, meditatie en work-lifebalance, zijn taken die je als individu moet uitvoeren. Ik ben er echter van overtuigd dat elke collega die tegen een muur botst – of die op een haar na mist – een signaal geeft aan het hele team, dat wordt uitgenodigd om eens te onderzoeken hoe het zover is kunnen komen. Heeft deze school te veel muren waar mensen tegenaan kunnen botsen? Zijn er te weinig snelheidsdrempels onderweg? Waarom had die leraar geen collega aan z’n zijde die meefietste om te waarschuwen voor de muur?
We staan hier dus samen voor een dubbele opdracht: hoe kunnen wij als onderwijsbeesten voor onszelf zorgen én hoe kunnen we als schoolteam voor elkaar zorgen? De aanpak is altijd schoolspecifiek en dynamisch, in deze blog geven we enkele algemene handvatten om een duurzaam beleid rond teamzorg vorm te geven
Handvat 1 – verwerf samen inzicht in stress en veerkracht
Wat is stress? Een reactie op de wereld. Die uitleg is natuurlijk veel te simplistisch voor een complex en zeer fysiek fenomeen als stress, maar het hielp mij om het te begrijpen. Wanneer je brein via je zintuigen prikkels binnenkrijgt, gaat het analyseren of er gevaar is of niet. Die analyse gebeurt niet in ons rationele brein. Wanneer je een leerling de straat ziet oversteken terwijl het voetgangerslicht nog op rood staat, komen je spieren al in actie om haar bij de arm weer op de stoep te trekken, voor je je bewust bent van wat er net gebeurde. Stress helpt ons om supergefocust te zijn in de voorbereiding van een presentatie op de pedagogische studiedag, om een hele dag zonder pauze toetsen te verbeteren omdat de resultaten morgen online moeten staan of om die hoofdpijn niet meer te voelen eenmaal je de klas binnenkomt. Stress zorgt ervoor dat we in de eerste plaats aan een vaart kunnen fietsen.
Wat problematisch is, is langdurige stress zonder rust. Na die presentatie verdien je een namiddag in de zetel ploffen met een goed boek, na de verbetermarathon doet een heerlijk lange wandeling in de natuur je deugd en wanneer je hoofdpijn ’s avonds terugkomt, zie je dit best als een teken dat je niet aan het bureau, maar in je bed hoort. Net die rust nemen we niet voldoende in het onderwijs – zeker niet in een coronajaar – en toch is ze belangrijk. Want net hier ligt veerkracht: het is ons vermogen om weer op te springen wanneer een het fut er even uit was. Het is de fietser die uitrust na een bergrit en met een tweede adem de volgende col aangaat.
Oefeningen voor schoolteams
1. Think – pair – share: Wat is stress? Wat is veerkracht? Zoek een metafoor die voor jullie klopt. Teamleden denken eerst zelf na, delen dit dan met één andere collega en leggen de definities of metaforen voor aan de groep. Denken in metaforen helpt ons om iets complex te begrijpen op een diep niveau.
2. De stress-barometer. Laat teamleden per 2 deze barometer invullen. Wat doet een beetje, gemiddelde of hoge stress met jou? Hoe denk je dan, wat voel je dan en hoe handel je? Elk teamlid hangt dit boven zijn bureau of in de klas.
Teamleden noteren vervolgens op een briefje:
Als ik ……………………… (zeg of doe), dan wil dat waarschijnlijk zeggen dat ik stress heb. Je helpt me dan door ………………………………
3. Benoem één of twee collega’s als veerkrachtcoaches. Zij kunnen zich professionaliseren in het thema en daarna het team informeren en groepsoefeningen doen, maar ook in korte coachingsgesprekjes collega’s helpen die stress ervaren.
|
Het is dus belangrijk om in beleid rond teamzorg ervoor te zorgen dat:
|
Handvat 2 – ontwikkel een praktijk van open communicatie en samenwerking
Hoe kan je vervolgens van zelfzorg ook teamzorg maken? Wanneer de teamleden goed begrijpen wat stress met hun lichaam, gevoelens en gedachten doet, is het mooi dat ze even op hun rem kunnen gaan staan. Jammer genoeg is dit niet voldoende. Op langere termijn weet een school best wat mensen energie geeft en wat energie wegzuigt. Dat is voor iedereen anders: de ene wordt onrustig van verandering, de ander bloeit op bij een nieuwe uitdaging. De ene laadt op door eventjes alleen te zijn, de ander kan niet wachten om weer samen aan de koffiezet te kletsen met de collega’s.
Oefeningen voor schoolteams
4. Laat teamleden reflecteren op hun energiebalans. Dit kan alleen, met een collega of met een veerkrachtcoach.
Probeer vervolgens tendensen te vinden. Zijn er wel meerdere mensen die het moeilijk hebben met de communicatie op school? Voelen weinig teamleden zich betrokken? Dan is het aan de school om daar iets aan te doen.
Zet regelmatig in op oprechte en authentieke waardering van je teamleden en je team. Dus niet: een algemene ‘goed bezig’ op de personeelsvergadering. Maar wel structurele plaats voor bekrachtiging. Dit is een engagement waar de directie het goede voorbeeld in kan geven, maar uiteindelijke alle teamleden zich aan kunnen (en moeten?) verbinden. Er zijn verschillende oefeningen mogelijk, voel vooral zelf aan wat past voor je school en haar visie.
5. Werk aan een cultuur van bekrachtiging die past bij jullie school.
- leraren worden aangemoedigd 1x per trimester te hospiteren bij een collega en achteraf 3 concrete en oprechte complimenten te geven;
- werkgroepen bepalen mijlpalen en wanneer die bereikt zijn, benoemen en vieren ze de successen;
- in de leraarskamer hangt een wall of fame, waar kleine succesjes van teamleden en leerlingen bestoeft mogen worden;
- de directeur zet in elke wekelijkse nieuwsbrief 1 collega in de bloemetjes met een concreet succesverhaal dat opgemerkt werd;
- organiseer een teambuilding die verder gaat dan samen plezier maken: creëer samen iets, reflecteer samen over wie jullie zijn als team, droom samen over jullie ideale school;
- …
|
In een duurzaam beleid rond teamzorg zorg je ervoor dat
|
Handvat 3 – zorg voor een veilige, maar uitdagende setting, waarin elk teamlid zich kwetsbaar kan opstellen om te veranderen of te leren.
Waarom is oprechte bekrachtiging en waardering zo belangrijk? Het helpt om een veilige setting te creëren waarin alle teamleden groeien en leren. Die kan niet bestaan zonder een cultuur van open en constructieve feedback geven én ontvangen. Heb je als team de vinger goed aan de pols en merk je een tendens op? Dan is het tijd om met z’n allen in eigen boezem te kijken. Het is gemakkelijker om altijd naar boven te kijken: “Ja, we hebben hier slechte communicatie, maar dat komt door de directeur, de scholengroep, de minister. Maar elk teamlid kan zijn steentje bijdragen.
Tip voor schoolteams (omdat dit niet in concrete oefeningen te gieten valt)
6. Durf van een cultuuruitdaging op school een prioriteit te maken. Ga de transformatie aan, eventueel zelfs met een externe procesbegeleider. Onthoud wel dat elke vorm van leren uiteindelijk over de leerlingen gaat, maar dat hoeft geen probleem te zijn. Ook via taalbeleid kan je werken aan feedback onder collega’s, ook via een evaluatiebeleid kan je werken aan heldere communicatie. Vaak werkt dat zelfs beter, omdat je je dan niet blindstaart op het proces, maar meteen ook het product aanpakt.
7. Als de grootste uitdaging zich op het niveau van vaardigheden als plannen en organiseren bevindt, kan je je teamleden met eenvoudige kaders opleiden en collega’s voor wie dit echt niet gemakkelijk is, kunnen extra ondersteuning krijgen van de veerkrachtcoaches op school.
8. Zorg ervoor dat je je ogen openhoudt voor wanneer het thema je petje te boven gaat. Soms heeft een teamlid nood aan een gesprek met een psycholoog of een of stress- en burn-outcoach. Het is een goed idee om hier proactief over na te denken. Kan je scholengroep samenwerken met een burn-outcoach die de scholen kent en met wie je een structurele samenwerking aangaat? Kan je deze coaching financieel begroten? Op die manier toon je dat je geeft om je teamleden en dat het welzijn van de leraren belangrijk is voor je school. Ik kan je verklappen dat veel bedrijven dit zo aanpakken.
|
In een duurzaam beleid rond teamzorg zorg je ervoor dat
|
Conclusie
Zelfzorg en teamzorg zijn thema’s die iedereen begrijpt, omdat we het in onze buik voelen. We weten allemaal dat voldoende slaap, een stabiele werkomgeving, gezonde voeding … goed zijn voor onszelf en voor ons team. En toch blijft het ene onderwijsbeest na het andere tegen een muur knallen. Laten we samen van teamzorg een prioriteit maken. Durf een professional onder de arm te nemen om het hele team te begeleiden, inclusief de schoolleider. Ook directeurs maken deel uit van een team en hebben hun grenzen, ook zij kunnen steun gebruiken. Wees kritisch over wiens advies je aanneemt, want het veld van coaches is drukbegroeid en niet iedereen heeft de juiste achtergrond. Maar doe het, wees niet bang om dit doosje te openen. Onze leerlingen verdienen het allemaal les te krijgen van een team dat straalt terwijl ze fietsen, de ene al wat sneller dan de andere, maar wel allemaal met de blik op de omgeving en de muur ver uit het zicht.
Deze blog werd geschreven door Lisa Verhelst van Dagelijks Leren. Ze is procesbegeleider in het onderwijs en stress- en burn-outcoach. Bekijk hier het traject Leerkracht met Veerkracht dat Dagelijks Leren ontwikkelde.
Tips voor begeleiding:
- Stress- en burn-outchoaching is geen beschermd beroep, bevraag coaches steeds op waar ze hun opleiding volgden. Durf verschillende coaches te spreken en stel kritische vragen over hun visie.
- Procesbegeleiders in het onderwijs zijn er ook voldoende. Kies voor iemand die past bij je school én die proces en product samen kunnen ondersteunen.