De rol van scholen in het vinden van aansluiting

Mischa Verheijden, journativist en mede-oprichter Re-story

Welke rol kunnen scholen spelen in het creëren van omgevingen waarin kinderen en jongeren terug aansluiting vinden, groeien en bloeien?

Het is de laatste dag voor de zomervakantie als ik Martin Schravesande spreek over zijn boek De Thuiszittersklas, waarin hij ervaringen deelt over zijn experiment om met thuiszitters op zoek te gaan naar de wil om te leren.

De thuiszitters zijn kinderen en jongeren in de leeftijd van twaalf tot twintig jaar die door hun gedrag, traumatische ervaringen, beperkingen, stoornissen of de thuissituatie vastgelopen zijn in het reguliere onderwijs. 

Martin vertelt me dat het een gemengde groep is, maar dat hij wel een verschuiving waarneemt: “Ik zie dat de groep intelligente kinderen die de wereld niet aankunnen groeit. Het zijn introverte, in zichzelf gekeerde kinderen voor wie de complexiteit en de prikkelrijkheid van het moderne leven er te veel aan zijn. Dat roept de vraag op wat wij met onze wereld hebben gedaan waardoor die voor hen zo onveilig is geworden? Welke clou missen we dat we de wereld zo onveilig hebben laten worden? 

Heb jij een idee waarom die groep groeit, vraagt Martin aan mij. 

Ja, dat heb ik wel, zeg ik en vertel hem dat je net als bij deze kinderen en jongeren ook onder volwassenen een toename ziet van burn- en bore out, depressieve klachten  en zelfdodingen. Allemaal tekens dat we als samenleving met een ernstig probleem kampen. 

Veel mensen vinden dat hun job een ‘bullshit job’ is die zonder problemen gemist kan worden, Veel kinderen en jongeren hebben hetzelfde ‘bullshit’-gevoel bij school: het geeft hen geen zin en betekenis. Waar het om gaat, zeg ik tegen Martin, is de vraag: draagt wat je nu aan het doen bent bij aan de zin van het leven? 

Het gemis aan zingeving en betekenis is de clou die we missen. Daarbij is ook nog eens de verbinding tussen mensen verbroken. We zijn collectief aan het verdrinken, maar eenzaam en alleen ons best aan het doen het hoofd boven water te houden.

De vraag van Martin heeft me de rest van het afgelopen jaar niet meer losgelaten en zal me mede door een optelsom aan gebeurtenissen in de afgelopen maanden ook in 2023 nog bezighouden.

Tel je even mee?

Een. Onlangs zat ik met een groep buurtgenoten met wie ik sinds corona maandelijks samenkom. Op school hadden ze tegen de kinderen van een in ons gezelschap aanwezige moeder gezegd: "Je moeder heeft gefaald. Als jullie zo doorgaan kan je bij de Delhaize gaan werken."

Twee. In november liep mijn dochter van zeventien een week stage bij het hartverwarmende project Warme Scholen. De cijfers die ze daar hoorde, houden haar nog steeds bezig: 1 op de 5 jongeren zit niet goed in zijn vel, toename van zelfdodingen sinds corona, veel schoolverlaters zonder diploma, toenemende ongelijkheid … Ze merkt, ziet en voelt het ook rond zich en ervaart ook zelf de druk.

Drie. De week erop toonde ze me een filmpje van het NOS Jeugdjournaal op Insta: ziek door schoolstress, artsen maken zich zorgen. Hoofdpijn, misselijkheid, paniekaanvallen door stress voor toetsen en huiswerk. Isabelle die in het filmpje aan het woord is, meldt zich om die reden sinds september wekelijks een dag ziek. En ze is de enige niet zeggen schoolpsychologen en jeugdartsen. 

Vier. In het nieuwe boek Zie mij van psychotherapeute Lut Celie noemt ze de kinderen en jongeren die zij en de therapeuten van De Bleekweide zien, de kanaries in de kolenmijn. Ze schrijft: ’Onze jongeren zenden signalen uit. Ze zijn hyper, hebben zelfdodingsgedachten, vragen zich af wie ze zijn. We noemen hen verward, stellen diagnoses, schrijven pillen voor. Maar tonen zij symptomen van een ziekte? Of zijn het gezonde reacties op een samenleving op drift?’ 

Vijf. Wat Lut Celie aankaart rond kinderen en jongeren, gebeurde eerst onder volwassenen. Psychiater Dirk De Wachter stelde jaren geleden in zijn boek Borderline Times hetzelfde over volwassenen met psychische problemen: wie is er gek: zij die afhaken of zij die maar blijven doorhollen? In de laatste vijf jaar, is alle goedbedoelde maatregelen ten spijt, het aantal mensen dat langer dan een jaar ziek thuis zit gestegen van 300.000 naar een half miljoen. 

Dat heeft ons de ogen nog altijd niet geopend, maar nu het niet meer onze leeftijds- en generatiegenoten betreft, maar ons eigen kroost, vraag ik me toch echt af wat nog nodig is voor we zeggen dat het genoeg is geweest?

Het is vijf voor twaalf, schrijft Lut. Maar we kunnen het tij nog keren. Als we tenminste leren om jongeren écht te zien en hen een veilige bodem geven om op te groeien.

Die veilige bodem is ook wat Martin Schravesande met zijn experiment beoogde: ‘een onderwijsvorm ontwikkelen waarin thuiszitters een eigen wil zouden terugvinden om iets van hun leven te maken en waarin ze contact hebben met zichzelf, met anderen, met de leerstof en met de fysieke werkelijkheid buiten hun telefoon en pc’. 

Martin: “De belangrijkste oorzaak van die onthechting is volgens mij dat we letterlijk een groot deel van de dag een intermediair tussen ons en de fysieke werkelijkheid inzetten: een scherm. Ik denk dat het herstellen van het contact met de directe leefomgeving een van de kerntaken van het onderwijs is. De waarden liefde, aandacht en beschikbaarheid voor anderen zijn daarbij onwankelbaar.”

Is dat uiteindelijk niet wat we allemaal willen: liefde, aandacht, beschikbaarheid en een veilige bodem om te groeien en bloeien? We zijn uiteindelijk toch allemaal een kind. It takes a village to raise a child is een grote wijsheid. 

De oproep die ik doe, is: laten we in 2023 vanuit die wijsheid samen werk maken van die village en een warm nest zijn voor onszelf en voor elkaar. Laat ons samen nadenken en zoeken naar hoe we met veranderwijs-heid op zoek kunnen gaan naar de rol die scholen kunnen spelen in het creëren van omgevingen waarin kinderen en jongeren (maar evengoed leerkrachten) terug aansluiting vinden, groeien en bloeien.

 

Mischa Verheijden, journativist en mede-oprichter cv Re-story, co-auteur Omarm de Chaos

Onderwijsverhalen van Mischa kan je lezen op www.re-story.be